Θησαυρός 10 αιώνων σε χαρτοπολτό στο Άγιον Όρος

Θησαυρός 10 αιώνων σε χαρτοπολτό στο Άγιον Όρος

ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΝΑΝΟΥ

Σπάνια χειρόγραφα, χάρτινα και σε περγαμηνή που χρονολογούνται από τον 8ο ώς τον 18ο αιώνα, έναν αληθινό θησαυρό, έκρυβε μία στίβα μαυρισμένου χαρτοπολτού, κλεισμένη για τουλάχιστον τρεις αιώνες σε κρύπτη του καθολικού της Μονής Βατοπεδίου του Αγίου Όρους.

Ανάμεσά τους, πολλοί κώδικες (12ος-18ος αιώνας), περγαμηνά φύλλα χειρογράφων σε μεγαλογράμματη γραφή (8ος-9ος αιώνας), μουσικά χειρόγραφα (14ος-18ος αιώνας). Επίσης βρέθηκαν σπάνιες εκδόσεις από την πρώιμη εποχή της τυπογραφίας: παρισινή έκδοση της τραγωδίας «Πέρσες» του Αισχύλου (1557) και σπάραγμα αρχετύπου του Ομήρου (έκδοση του Δ. Χαλκοκονδύλη, στο Μιλάνο, 1488). «Όλα ήταν ταγγισμένα από την αρχαία υγρασία και τα ούρα των τρωκτικών», θυμάται σήμερα ο αρχιτέκτων-αναστηλωτής Φαίδων Χατζηαντωνίου που βρέθηκε πριν από χρόνια, εντελώς αναπάντεχα, μπροστά στον κρυμμένο θησαυρό.

Το έργο της αποκατάστασης της στέγης του καθολικού της Μονής Βατοπεδίου, που εκτελέστηκε την περίοδο 1985-1987 από συνεργείο του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς (ΚεΔΑΚ), το οποίο διηύθυνε ο κ. Χατζηαντωνίου, επιφύλασσε πολλές εκπλήξεις για τους ανθρώπους που δούλεψαν εκεί. Αφαιρώντας τα παλιά μολυβδόφυλλα από τη στέγη του Αγίου Δημητρίου, βόρειου παρεκκλησίου του καθολικού, ο κ. Χατζηαντωνίου με τους συνεργάτες του αντίκρυσαν τον «μιαρό», όπως τον περιγράφει ο ίδιος, χαρτοπολτό, που αναδυόταν από τη βάση του τρούλου. «Αυτό που βρήκαμε ήταν αποθέτες, τους οποίους σε καθημερινή γλώσσα θα ονομάζαμε χωματερές, όχι με την έννοια ότι εκεί πετούσαν σκουπίδια αλλά ήταν ένα σημείο στο οποίο οι μοναχοί εναπόθεταν αντικείμενα λατρείας και χρηστικά, τα οποία δεν χρειάζονταν πια για διάφορους λόγους. Οι Αγιορείτες μοναχοί, ως γνωστόν, δεν πετούσαν τίποτα. Ή το έκαιγαν ή το έβαζαν σε ένα χωνευτήρι δίπλα στο ιερό, να χωνέψει μαζί με το κτίριο».

Αφημένος να χωνέψει ήταν και ο κρυμμένος χαρτοπολτός στη στέγη της Μονής Βατοπεδίου, σε σημείο που δεν ήταν επισκέψιμο (έπρεπε να ανοίξει κανείς τη στέγη για να το βρει). Όπως μαρτυρούν οι πηγές, στο σημείο εκείνο βρισκόταν παλιά η βιβλιοθήκη της Μονής Βατοπεδίου. Όταν ανακαινίστηκε το κτίριο στις αρχές του 18ου αιώνα, έγιναν αλλαγές στη στέγη και μεταφέρθηκε η βιβλιοθήκη αλλού. «Ό,τι θεώρησαν τότε οι μοναχοί ότι δεν εξυπηρετούσε στη λατρεία το άφησαν να χωνέψει εκεί», λέει ο κ. Χατζηαντωνίου, που, σκαλίζοντας στον όγκο του χαρτοπολτού, εντόπισε έκπληκτος, φύρδην μίγδην, τους αρχαίους κώδικες και τα χειρόγραφα, πολλά από αυτά μισοφαγωμένα και άλλα κατεστραμμένα. «Γέμισα τρία μεγάλα χαρτοκιβώτια με χειρόγραφα, αλλά και άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν σε διπλανές κρύπτες (θραύσματα τοιχογραφιών, αγγείων, ξυλόγλυπτων κ.ά.)», εξηγεί ο κ. Χατζηαντωνίου, ο οποίος στη συνέχεια ειδοποίησε τη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Ο αρχαιολόγος Ιωακείμ Παπάγγελος εξέτασε και κατέγραψε, όσο επέτρεπαν οι συνθήκες, τα ευρήματα, τα οποία σήμερα, καθαρισμένα, φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη της μονής, στον Πύργο της Παναγίας. Τρεις από τους χειρόγραφους κώδικες αποκαταστάθηκαν και εκτέθηκαν το 1997 στη Θεσσαλονίκη, στην Έκθεση των Θησαυρών του Αγίου Όρους.

Ανάμεσα στα σπάνια ευρήματα που έκρυβε ο χαρτοπολτός ήταν και δεσίματα βιβλίων που αποδείχτηκαν πιο πολύτιμα κι από τα ίδια τα βιβλία: ήταν περγαμηνές μεγαλογράμματης γραφής του 7ου-8ου αιώνα που χρησιμοποιήθηκαν για να δεθούν πιο καινούργια βιβλία του 12ου-14ου αιώνα. «Ήταν η ανακύκλωση της εποχής, η λογική του δεν πετάω τίποτα», τονίζει ο κ. Χατζηαντωνίου, ο οποίος θυμάται το περιστατικό ως «μία συγκλονιστική εμπειρία, που μου άλλαξε τη ζωή», όπως λέει.

Η έκθεση στην Αγιορειτική Εστία

Τα «Δέκα αιώνων εν υπνώσει ευρήματα σε κρύπτες του καθολικού της Μονής Βατοπεδίου» του Φαίδωνα Χατζηαντωνίου αποτελούν μία από τις ενότητες της έκθεσης «ΙΣΤΟΡΙΕΣ αποκαλύψεων, επιμονής και αφοσίωσης», που εγκαινιάζεται την Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου, στην Αγιορειτική Εστία. Την έκθεση συνδιοργανώνουν η 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και η Αγιορειτική Εστία στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του προγράμματος Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Πρόκειται για τη φωτογραφική παρουσίαση δέκα «ιστοριών» που έχουν σχέση με εντυπωσιακές αποκαλύψεις, που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών στο Άγιον Όρος, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύουν την αφοσίωση, το μόχθο την επιμονή των επιστημόνων, που υπηρετούν εκεί, είτε μελετητών, είτε αρχιτεκτόνων, ιστορικών, συντηρητών.

Οι «ΙΣΤΟΡΙΕΣ αποκαλύψεων, επιμονής και αφοσίωσης» θα παρουσιαστούν στην έκθεση μέσα από ενημερωτικά κείμενα και φωτογραφίες.

Λόγω του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει η έκθεση και για το διεθνές κοινό, έχει αποφασιστεί από τους δύο συνδιοργανωτές να μεταφερθεί το καλοκαίρι στον Πύργο της Ουρανούπολης, ώστε να καταστεί δυνατή η επίσκεψή της και από τους ξένους επισκέπτες της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους.

http://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7&ct=7&artid=152616