Θλιβερή επέτειος

Πίνακας Θεόφιλου

Η τελευταία πράξη του δράματος

της Ελίνας Γαληνού

Ηταν Τρίτη 29 Μαίου. Η αντίσταση των Βυζαντινών έδειχνε από μέρες να πνέει τα λοίσθια. Οι οιωνοί το είχαν προδιαγράψει αλλά οι καρδιές των ανθρώπων δεν ήθελαν να το δεχτούν. Πίστευαν ακόμα σ΄ ένα θαύμα ότι η Πόλη θα σωθεί, κι΄ας είχαν δεί την εικόνα της Δέσποινας να δακρύζει στην τελευταία λειτουργία. Ο Αυτοκράτοράς προσπαθούσε με όλες του τις δυνάμεις να τους στηρίξει και να τους εμψυχώσει. Εμπαινε στη μάχη μπροστάρης και κείνοι βλέποντάς τον να μην αφήνει το σπαθί από το χέρι, έπαιρναν δύναμη από το θάρρος του και συνέχιζαν. Ωσπου....οι στρατιώτες του Μωάμεθ ανακάλυψαν την Κερκόπορτα που είχε μείνει ανοιχτή. Τα μανιασμένα στίφη όρμησαν με άγρια χαρά στα αφύλακτα πλέον τείχη της Βασιλεύουσας και αιφνιδίασαν τους υπερασπιστές της Πόλης. Μέχρι το μεσημέρι, η αυλαία της τελευταίας Βυζαντινής άνοιξης, είχε πέσει...

Οι μνήμες αυτές έρχονται κάθε χρόνο τέτοια μέρα στο νού όπως είναι φυσικό. Θα αναβιώνουν πάντα μέσα από τις γραφές του Φραντζή, του Δούκα, του Κριτόβουλου και του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη-των τεσσάρων αυθεντικών χρονογράφων της Αλωσης. Η θλίψη θα γεννά αιώνια ένα "γιατί" που θα ωθεί συνεχώς σε μια βαθύτερη διερεύνηση της Ιστορίας. Διότι η "αποφράς" ημερομηνία της 29ης Μαίου 1453, δεν ήταν παρά η τελευταία πράξη της Αλωσης. Η ουσιαστική Αλωση, είχε αρχίσει πολλούς αιώνες πριν. Ισως από το 1071μ.Χ όπου ο τότε αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄Διογένης, αντιμετώπισε την πρόκληση των Σελτζούκων Τούρκων παραγνωρίζοντας την επικινδυνότητά τους...Ετσι στο Ματζικέρτ, οι Τούρκοι έκαναν το πρώτο μεγάλο κατακτητικό τους βήμα προς το Βυζάντιο. Ηταν άραγε σύμπτωση που η χρονολογία αυτή, δεν απήχε παρά λίγα χρόνια από το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών όπου οι σχέσεις Βυζαντίου και "Εσπερίας" έφτασαν στο αποκορύφωμα της εχθρικότητάς τους; Η Ιστορία πάντως θα μας έδειχνε πολλές φορές ότι οι Τούρκοι ήξεραν να καιροσκοπούν και να χτυπούν πάντα στην κατάλληλη στιγμή...

Η πρώτη Αλωση της Πόλης το 1204, έδινε ένα καίριο χτύπημα στην άλλοτε κραταιά Αυτοκρατορία, μειώνοντάς της την εδαφική και θαλάσσια επικράτεια από περιοχές είτε πλουτοπαραγωγικές, είτε στρατηγικής σημασίας. Αν και η φράγκικη κατοχή διάρκεσε μερικές δεκαετίες, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν ανάκτησε ποτέ την ισχύ που έχασε. Τα προνόμια που είχαν κάποτε παραχωρηθεί από το Βυζάντιο στους Βενετούς υπό μορφή μιας άτυπης στρατηγικής συμμαχίας για τον έλεγχο των στενών του Οτράντο από τις επιδρομές των Νορμανδών, είχαν από τότε ανοίξει τον δρόμο της λατινικής διείσδυσης. Οι εσωτερικές έριδες για τη μοιρασιά των αξιωμάτων με αντίστοιχα προνόμια, αποσυντόνιζαν την αυτοκρατορία που βυθισμένη μέσα στον θεοκρατικό λήθαργό της, δεν έβλεπε παραπέρα. Η οικονομία εξαρτιόταν όλο και περισσότερο από ξένους δανειστές, τα χρέη αυξάνονταν, οι εγχώριες παραγωγές έφθιναν. Οι νέοι κατέφευγαν στα μοναστήρια και ο στρατός συμπληρωνόταν από ξένους μισθοφόρους. Ο συγκεντρωτισμός που επικρατούσε στη Βασιλεύουσα, είχε αρκετά απομακρύνει το βλέμμα των ηγεμόνων από την βυζαντινή επαρχία.

Μετά την περιπέτεια του 1204, εμφανίστηκε μια τάση αναθεώρησης παλιών ιδεολογικών αγκυλώσεων στους Βυζαντινούς, όπου άρχισαν να ανατρέχουν στο παρελθόν αναζητώντας ισχυρότερα υπαρξιακά ερείσματα στις έννοιες "Ελλην" και "Εθνος". Η αναθεώρηση αυτή, θα αμβλύνει τις αντιλήψεις πολλών λογίων όσον αφορά την απομάκρυνση από την αρχαιοελληνικό πολιτισμό που είχε σημειωθεί με ακραίο τρόπο στην πρώτη χιλιετηρίδα του Βυζαντίου. Σ΄αυτό το χρονικό σημείο, η σημασία των αρχαίων κειμένων της ελληνικής φιλοσοφίας και των θετικών επιστημών, αναβαθμίζεται επιχειρώντας μια αλλαγή τροχιάς στην κατεύθυνση της εκπαίδευσης των βυζαντινών. Η υπεράσπιση της πατρίδας, προβάλλεται σαν εθνική αναγκαιότητα ωθώντας τώρα περισσότερους νέους στον στρατό. Ομως, αυτά τα σημεία των καιρών, αν και ελπιδοφόρα δεν αποδεικνύονται αρκετά. Οι εγχώριες παθογένειες που έφθιναν την αυτοκρατορία, παραμένουν, ενώ οι έριδες στο Ιερό Παλάτιο, συνεχίζουν το φθοροποιό τους έργο. Κατά την πολύχρονη διαμάχη μεταξύ της δυναστείας Κατακουζηνών και Παλαιολόγων, οι Τούρκοι θα καταλάβουν την χερσόνησο της Καλλίπολης και στη συνέχεια, όλη την Μακεδονία-έναν σχεδόν αιώνα πριν την οριστική Αλωση...

Από τότε, η (εναπομείνασα) Βυζαντινή Αυτοκρατορία, θα παλεύει να επιβιώσει με ολοένα πιό φθίνουσες αντιστάσεις. Θα συνεχίσει να απειλείται από τις εσωτερικές ανατροπές και τις αλλότριες επιβουλές, ελπίζοντας σε ένα "θαύμα". Οι Οθωμανοί θα επιχειρήσουν την πρώτη πολιορκία της Πόλης κατά την έξοδο του 14ου αιώνα, αλλά ο Θεός θα δώσει στους Βυζαντινούς μια ακόμα χρονική ευκαιρία. Η επιθετικότητα του εκ Μογγολίας Ταμερλάνου θα φοβίσει τους Οθωμανούς και κείνοι θα αναγκαστούν να ζητήσουν συμπαράσταση από τον Μανουήλ Παλαιολόγο, επιστρέφοντάς του εδάφη και απαλλάσοντάς τον από φόρους υποτελείας. Αυτή η συγκυρία θα δώσει μια πρόσκαιρη ανάσα στο Βυζάντιο και οι Παλαιολόγοι θα επιχειρήσουν να ισχυροποιηθούν μέσω συμμαχιών από τη Δύση. Η Εσπερία όμως ελέγχεται από το Βατικανό και ο Πάπας θα επιδιώξει να επωφεληθεί από τις ανάγκες των Βυζαντινών για να εδραιώσει τη θέση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ως κυρίαρχη σε όλα τα χριστιανικά κράτη Ανατολής και Δύσης. Ετσι, οι Βυζαντινοί προσέρχονται στην Σύνοδο των Δύο Εκκλησιών όπου τον Σεπτέμβριο του 1439, θα υπογράψουν υπέρ της Ενωσης, χωρίς να επιτύχουν ωστόσο ουσιαστικό συμβιβασμό στις βασικές θέσεις διαφοροποίησης της Ορθόδοξης από την Καθολική Εκκλησία. Η εξέλιξη αυτή θα πυροδοτήσει έτι περισσότερο τον διχασμό του βυζαντινού λαού ανάμεσα στους ενωτικούς και ανθενωτικούς, εκτρέφοντας παρεξηγήσεις χρόνιες. Ωστόσο, θα επιτευχθεί ένα κλίμα σχετικής "συμφιλίωσης" που θα οδηγήσει στην διοργάνωση μιας μεγάλης σταυροφορίας χριστιανικών λαών κατά των Οθωμανών το 1444, υπό την αιγίδα του Πάπα. Ομως ο Μουράτ κατατροπώνει τους χριστιανούς στη Βάρνα και το πλήγμα είναι τόσο ισχυρό, που για πολλά χρόνια μετά οι λαοί της Εσπερίας δεν θα ξανατολμήσουν κάτι ανάλογο...

Εννέα χρόνια μετά, βασιζόμενος στις χαλαρές υποσχέσεις βοήθειας Βενετσιάνων και Γενοβέζων και στις αμφιλεγόμενες διαθέσεις του Δόγη Φραντσέσκο Φόσκαρι, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, πλαισιωμένος από ασθενή στρατό και εξαθλιωμένους πολίτες, με μόνο όπλο το υπέρ πατρίδος φιλότιμο, θα αγωνιστεί ως την τελευταία στιγμή της μάχης "υπέρ βωμών και εστιών". Ηταν όμως αργά, πολύ αργά. Γιατί η κατεδάφιση ενός κράτους όταν έχει αρχίσει τόσα χρόνια πριν, δεν προλαβαίνεται τις τελευταίες μέρες. Και τότε, δεν μένει παρά να παλέψει κανείς για την τιμή των όπλων, ώστε να δικαιωθεί μ΄ ένα αξιοπρεπές τέλος.

Πόσα δεν έχουμε ξεχάσει από εκείνες τις εποχές....

http://infognomonpolitics.blogspot.com/2011/05/blog-post_3109.html#more