Απολυμένοι από το εργοστάσιο της Τογιότα στις ΗΠΑ ζητούν πίσω τη δουλειά τους. Το επίσημο ποσοστό της ανεργίας είναι 9,5%, αλλά το πραγματικό είναι πολύ υψηλότερο
Ο αμερικανικός αιώνας έχει ημερομηνία λήξης;
Απαντούν στο «Βήμα» δύο αναλυτές από κορυφαία think tanks της Ουάσιγκτον
ΤΑΝΙΑ ΜΠΟΖΑΝΙΝΟΥ
Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 2010
Ο 21ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ξεκίνησε αναμφισβήτητα αμερικανικός, αλλά κανείς δεν γνωρίζει πώς θα τελειώσει. Την ώρα που όλοι μιλάμε αγγλικά και «γκουγκλάρουμε» την παραμικρή απορία μας στο Ιnternet, αναρωτιόμαστε αν οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να κυριαρχούν στρατιωτικά, οικονομικά, πολιτικά, διπλωματικά και πολιτιστικά ύστερα από 90 χρόνια μια ερώτηση την οποία, παρεμπιπτόντως, μπορούμε να θέσουμε στο Google. Ο «μακρύς αμερικανικός αιώνας», όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, στην πραγματικότητα έχει διαρκέσει λίγο παραπάνω από 60 χρόνια. Πολλοί προβλέπουν ότι θα δικαιώσει τον τίτλο του, άλλοι αρχίζουν ήδη να μαθαίνουν μανδαρίνικα ή καντονέζικα. Ένα, όμως, είναι βέβαιο: η Αμερική δεν θα πέσει χωρίς να δώσει μάχη.
Περί τις 150 από τις 200 χώρες στον κόσμο έχουν κάποιου είδους αμερικανική στρατιωτική παρουσία. Και οι 200 πίνουν Κόκα-Κόλα, ακόμη και το Ιράν για το οποίο οι ΗΠΑ είναι «ο μεγάλος σατανάς». Χαμπουργκεράδικα ΜcDonald΄s υπάρχουν σε 119 χώρες και ο Μπαράκ Ομπάμα, εκτός από πρόεδρος της Αμερικής, φέρει τον τίτλο του «πλανητάρχη». Μόνο που σήμερα οι ΗΠΑ πλήττονται από τη χειρότερη οικονομική κρίση στην ιστορία τους, μετά τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του ΄30. Το επίσημο ποσοστό της ανεργίας είναι 9,5%, αλλά το πραγματικό είναι πολύ υψηλότερο αν λάβουμε υπ΄ όψιν όσους εργάζονται με μειωμένο ωράριο ενώ θα επιθυμούσαν πλήρες. Η αγορά ακινήτων καταβαραθρώνεται. Και η αμερικανική οικονομία κινείται σε ρυθμό φαύλου κύκλου: η κατάρρευση των τιμών των ακινήτων οδηγεί σε υψηλότερη ανεργία, που με τη σειρά της αυξάνει τις κατασχέσεις ακίνητης περιουσίας, γεγονός που πιέζει ακόμη πιο κάτω τις τιμές των ακινήτων. Οι απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων διογκώνουν την ανεργία και οδηγούν σε ακόμη χαμηλότερες τιμές ακινήτων...
Όσοι έχουν άχτι την αμερικανική παντοκρατορία σπεύδουν να προβλέψουν την πτώση της: από το κραχ των λεγόμενων εταιρειών dotcom το 2000-2001 ως την οικονομική κρίση του 2007-2008, με την προβληματική στρατιωτική εμπλοκή σε Ιράκ και Αφγανιστάν στο ενδιάμεσο, γι΄ αυτούς όλα δείχνουν ότι η υπερδύναμη βρίσκεται στη δύση της. Ως χώρα οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος πιστωτής στον κόσμο και σήμερα έχει γίνει ο μεγαλύτερος οφειλέτης.
Την ίδια στιγμή όμως έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τις γιγαντοαφίσες και τις διαφημίσεις που πλαισιώνουν τα αθλητικά γεγονότα στον αναπτυσσόμενο κόσμο έδειξε ότι οι αμερικανικές μάρκες που προωθούνται αυξήθηκαν τα τελευταία 15 χρόνια: Νike, Μicrosoft, Χerox, Ρepsi, Visa. Από αυτή την άποψη η αμερικανική κυριαρχία όχι μόνο έχει ενισχυθεί, αλλά και δεν απειλείται από καμία χώρα.Η βρετανική αυτοκρατορία, στην οποία στις αρχές του 20ού αιώνα ανήκε ο ένας στους τέσσερις κατοίκους της Γης και όπου ως γνωστόν ο ήλιος δεν έδυε ποτέ, ήταν η μεγάλη δύναμη ως το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν παρέδωσε τη σκυτάλη στις ΗΠΑ και στη Σοβιετική Ενωση. Ο πόλεμος είχε ευνοήσει την Αμερική: μακριά από τα σύνορά της στο μεγαλύτερο μέρος του, δεν της προκάλεσε τις υλικές καταστροφές και τις ανθρώπινες απώλειες που υπέστησαν η Ευρώπη και η Ασία. Επιπλέον της έδωσε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει τεχνολογικές και βιομηχανικές προόδους, που κορυφώθηκαν με την κατασκευή της ατομικής βόμβας. Μετά τον πόλεμο αναδύθηκε ένας διπολικός κόσμος την ηγεμονία του οποίου διεκδικούσαν η Ουάσιγκτον και η Μόσχα. Ώσπου, υπό την πίεση του Πολέμου των Αστρων, η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 και η Αμερική, με ένα τεράστιο φάσμα ισχύος, από την υπεροχή του στρατού της ως τη «μαλακή δύναμη» του Χόλιγουντ, έμεινε κυρίαρχη σε έναν μονοπολικό κόσμο. Τότε ήταν που ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Υμπέρ Βεντρίν εφηύρε τον όρο «σουπερδύναμη» και ο πανεπιστημιακός Φράνσις Φουκουγιάμα αναφέρθηκε στο «τέλος της Ιστορίας». Επειτα από 20 χρόνια, έναν Τζορτζ Μπους νεότερο, έναν Μπιν Λάντεν, δύο Δίδυμους Πύργους, έναν πόλεμο στο Ιράκ και μια οικονομική κρίση ολκής αναρωτιόμαστε αν η Κίνα και, σε μικρότερο βαθμό, η Ευρωπαϊκή Ενωση, η Ινδία, η Βραζιλία και η Ρωσία θα διεκδικήσουν σαν «δικό τους» τον 21ο αιώνα.
ΗΠΑ: η ανατομία μιας υπερδύναμης
Έτσι ήταν, έτσι είναι, και στο μέλλον βλέπουμε...
Μια γνήσια υπερδύναμη δεν πρέπει απλώς να έχει στρατιωτική και πολιτική ισχύ, αλλά να βρίσκεται ταυτοχρόνως στην κορυφή της οικονομικής, επιστημονικής και πολιτισμικής πυραμίδας. Με αυτά τα κριτήρια, η ΕΣΣΔ ήταν μόνο μερικώς υπερδύναμη. Η πιο πρόσφατη γνήσια υπερδύναμη πριν από τις ΗΠΑ ήταν η βρετανική αυτοκρατορία. Με όρους ΑΕΠ, για το 2009, οι ΗΠΑ έρχονται πρώτες με 14.256 τρισ. δολ. έναντι 5.068 τρισ. για την Ιαπωνία και 4.908 τρισ.για την Κίνα. Οι ΗΠΑ έχουν δυνατότητα προβολής ισχύος σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη και στρατιωτικές δαπάνες που ξεπερνούν τα 663 δισ. δολάρια, μακράν τις μεγαλύτερες από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Η Κίνα θα πρέπει να πιάσει ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης της τάξεως του 12% αν θέλει να φθάσει τις ΗΠΑ μέσα στα επόμενα 10 χρόνια, με την Αμερική να περιορίζεται στο 2%,κάτι που θεωρείται απίθανο.
Ο αμερικανικός αιώνας είναι «εφεύρεση» του εκδότη του περιοδικού «Τime» Χένρι Λους, ο οποίος χρησιμοποίησε τον όρο πρώτη φορά το 1941 σε ένα άρθρο γνώμης, όπου προέτρεπε τις ΗΠΑ να εγκαταλείψουν την πολιτική απομονωτισμού που ακολουθούσαν και να αναλάβουν έναν σχεδόν αποστολικό ρόλο ενεργώντας σαν «καλοί Σαμαρείτες» της γης και προωθώντας τη δημοκρατία. Ο Λους κάλεσε την Ουάσιγκτον να μπει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να υπερασπιστεί τις δημοκρατικές αξίες και «να δημιουργήσει τον πρώτο μεγάλο αμερικανικό αιώνα». Υπό την καθοδήγηση του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ (φωτογραφία), ο οποίος ως διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Ευρώπη σχεδίασε την απόβαση στη Νορμανδία, η Αμερική βγήκε από τον πόλεμο νικήτρια και με κύρος υπερδύναμης.
Ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ απολαμβάνει τη διπλή νίκη της χώρας του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εναντίον του Αξονα και της συμμάχου Σοβιετικής Ενωσης
Πολλοί τοποθετούν την αρχή του αμερικανικού αιώνα στο 1945, όταν ξεκίνησε η περίοδος της αμερικανικής υπεροχής και της σχετικής ειρήνης στον κόσμο που είναι γνωστή ως Ρax Αmericana. Οι πιο σφοδροί επικριτές των ΗΠΑ ταυτίζουν το τέλος του αμερικανικού αιώνα με το τέλος του 20ού αιώνα. Ο Χένρι Κίσινγκερ θεωρεί ότι η φθορά της υπερδύναμης άρχισε ακόμη νωρίτερα, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν έπαψε να υφίσταται η σοβιετική απειλή: πολλά κράτη της Δυτικής Ευρώπης και η Ιαπωνία απομακρύνθηκαν από την επιρροή της Ουάσιγκτον γιατί δεν είχαν πια ανάγκη την αμερικανική προστασία.
«Έχουν πανίσχυρο στρατό, αλλά χάνουν στο Αφγανιστάν»
«Ήδη οδεύουμε σταδιακά προς μια εποχή όπου οι ΗΠΑ δεν είναι η ηγεμονική δύναμη που ήταν στη δεκαετία του ΄90.Η σημερινή εποχή είναι πολύ πιο περίπλοκη και έχει περισσότερους πόλους ισχύος. Στη δεκαετία του ΄90 οι ΗΠΑ ήταν τόσο ισχυρές που οι Γάλλοι τις αποκάλεσαν “σουπερδύναμη”, όμως το ερώτημα είναι τι είδους δύναμη. Αν μιλάμε σε σχέση με τους υλικούς πόρους αναμφίβολα οι ΗΠΑ παραμένουν εξαιρετικά ισχυρές, ιδίως στρατιωτικά. Δεν υπάρχει καμία άλλη χώρα που να έχει ή να πλησιάζει την παγκόσμια παρουσία της Αμερικής ή την ικανότητά της να προβάλλει ισχύ, βίαιη καταστροφική ισχύ, εναντίον των εχθρών της. Ομως, όπως βλέπουμε σε διάφορες περιοχές του κόσμου, π.χ. στο Αφγανιστάν, η ικανότητα να μεταφραστεί αυτή η δύναμη σε αποτελεσματική έκβαση του πολέμου περιορίζεται. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αμερικανική υπεροχή θα διατηρηθεί για δεκαετίες. Οσο και αν μιλάμε για στρατιωτική άνοδο της Κίνας, αυτή θα αλλάξει σταδιακά την ισορροπία των δυνάμεων στην Ανατολική Ασία, όμως οι ΗΠΑ θα παραμείνουν μπροστά από τους υπολοίπους για πολύ καιρό. Από άποψη οικονομικής δύναμης η ΕΕ έχει ήδη ισοφαρίσει τις ΗΠΑ. Την τελευταία δεκαετία υπήρξε μια τεράστια μετατόπιση ισχύος, κυρίως λόγω εσωτερικών προβλημάτων στις ΗΠΑ, αλλά και λόγω της μεγάλης ανάπτυξης των αναδυόμενων οικονομιών, κυρίως της Κίνας αλλά και της Ινδίας και σε κάποιον βαθμό της Βραζιλίας και άλλων χωρών. Γι΄ αυτό βλέπουμε μια αλλαγή στον καταμερισμό της οικονομικής δύναμης.
Αυτό που δεν έχει αλλάξει ακόμη όσο θα έπρεπε είναι ο βαθμός στον οποίον οι παγκόσμιοι οργανισμοί και θεσμοί έχουν προσαρμοστεί στην άνοδο άλλων κέντρων επιρροής. Η ιδεολογική ισχύς των ΗΠΑ αντιμετωπίζει πολύ μεγαλύτερη αμφισβήτηση απ΄ όσο πριν από μία δεκαετία, εν μέρει λόγω του ότι η περίοδος Μπους υπήρξε πολύ επιβλαβής για τη “φίρμα” των ΗΠΑ παγκοσμίως. Ο Ομπάμα προωθεί λύσεις μέσω συνεργασίας στα παγκόσμια προβλήματα, όμως δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στη δεκαετία του ΄90. Σε πολιτιστικό επίπεδο οι ΗΠΑ διατηρούν μεγάλη επιρροή. Την τελευταία δεκαετία είδαμε ότι η παγκοσμιοποίηση δεν ταυτίζεται πλέον με την αμερικανοποίηση.
Μια τεράστια αμερικανική σημαία αντικατοπτρίζεται στο Κτίριο του 21ου Αιώνα στη Νέα Υόρκη, απέναντι από το «Σημείο Μηδέν» των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου. Η εικόνα πήρε τον τίτλο της Φωτογραφίας της Χρονιάς το 2003 (ΕΡΑ/Αndrew Gombert)
Τα αμερικανικά πολιτιστικά προϊόντα κυριαρχούν, όμως η επιρροή του Μπόλιγουντ αυξάνει, δηλαδή η εικόνα σ΄ αυτόν τον τομέα γίνεται πιο περίπλοκη. Ένας λόγος για τον οποίο φθίνει η επιρροή των ΗΠΑ συνδέεται με την παγκόσμια οικονομική κρίση.Το ότι ξεκίνησε από εκεί έχει κάνει πολλούς να αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό το αμερικανικό καπιταλιστικό μοντέλο.
Γιάνους Μπουγκάισκι, Center for Strategic and Ιnternational Studies:
«Ολοι οι πόλοι δεν είναι ίσοι ούτε θα φτάσουν την Αμερική»
«Εκατό χρόνια είναι πολύς καιρός. Δεν θέλω να διακινδυνεύσω προβλέψεις, όμως κατά πάσα πιθανότητα στα επόμενα 10-20 χρόνια η Αμερική θα συνεχίσει να είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική, διπλωματική και ίσως οικονομική δύναμη. Αλλά δεν ισχύει πια ό,τι ίσχυε πριν από 10 χρόνια, όταν διέθετε το μονοπώλιο της δύναμης. Από την άλλη πλευρά δεν πιστεύω ότι σε έναν πολυπολικό κόσμο όλοι οι πόλοι είναι ίσοι. Το ότι άλλες χώρες ανεβαίνουν δεν σημαίνει ότι θα φθάσουν στο επίπεδο της Αμερικής. Σημαίνει απλώς ότι η Αμερική θα πρέπει να συνεργάζεται πιο στενά με τις άλλες δυνάμεις για να λύνει παγκόσμιες προκλήσεις, περιφερειακές κρίσεις και ανθρωπιστικές καταστροφές.
Βρισκόμαστε στη διαδικασία του σταδιακού περιορισμού της αμερικανικής ισχύος. Στα ερχόμενα 10-20 χρόνια θα δούμε την άνοδο άλλων περιφερειακών δυνάμεων, ιδίως της Κίνας, αλλά και της Βραζιλίας και ίσως μιας-δυο χωρών ακόμη. Με άλλα λόγια, την άνοδο δυνάμεων σε περιφερειακό κυρίως επίπεδο. Ομως δεν πιστεύω ότι κάποια από αυτές τις χώρες θα αποκτήσει την παγκόσμια εμβέλεια που διαθέτει η Αμερική. Η στρατιωτική ισχύς, η διεθνής σημασία του δολαρίου, η δύναμη των αμερικανικών επιχειρήσεων, όλοι αυτοί οι παράγοντες και οι διασυνδέσεις με χώρες όπως η Κίνα,η Ινδία και η Ευρωπαϊκή Ενωση δείχνουν ότι η Αμερική είναι πολύ πιο εδραιωμένη παγκοσμίως από άλλα κράτη. Αυτό θα αλλάξει, επειδή ο αυξανόμενος πληθυσμός της Κίνας και της Ινδίας θα ενισχύσει το μερίδιο των χωρών αυτών στην παγκόσμια οικονομία, όμως η στρατιωτική τους φιλοδοξία είναι πολύ πιο περιορισμένη από εκείνη της Αμερικής.
Οι ΗΠΑ κυριαρχούν σε ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο, έχουν στενή σχέση με την ΕΕ, ισχυρά συμφέροντα στην Απω Ανατολή- Ιαπωνία και Νότια Κορέα γι'αυτό η παρουσία τους ανά τον κόσμο είναι πολύ πιο ισχυρή από οποιασδήποτε άλλης χώρας. Στρατιωτικά είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσει κάποιος τις ΗΠΑ, όμως δεν πιστεύω ότι η Αμερική θα παραμείνει στο μέλλον όσο ικανή και πρόθυμη είναι σήμερα να διεξάγει πολέμους που δεν έχουν την παγκόσμια υποστήριξη. Θεωρώ ότι ακόμη και η στρατιωτική ικανότητα της Αμερικής θα περιοριστεί κάπως, όχι όμως στο σημείο που θα την ξεπεράσει κάποια άλλη χώρα. Θα προσέξατε ότι δεν αναφέρθηκα στη Ρωσία ως πιθανό πόλο ισχύος στον 21ο αιώνα. O λόγος είναι ότι ο πληθυσμός της μειώνεται. Ανέφερα τη Βραζιλία, για παράδειγμα, επειδή ο πληθυσμός της αυξάνεται, κάτι που θεωρώ απαραίτητο για να έχει μια χώρα δύναμη».
(Σημ. ΔΕΕ: Οι επισημάνσεις είναι δικές μου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου