Η Ιστορία μπορεί να επαναληφθεί;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (1893-1912)

Κωνσταντῖνος Χολέβας –Πολιτικός Ἐπιστήμων

Δέν εἶναι εὐχάριστο γιά τήν ἐθνική ἀξιοπρέπεια ἑνός λαοῦ νά ζεῖ μέ δανεικά ἀπό ἄλλα κράτη ἤ ἀπό διεθνεῖς ὀργανισμούς, οἱ ὁποῖοι συνήθως ἐπιβάλλουν σκληρούς ὅρους. Ὅμως χειρότερη ἀπό τήν οἰκονομική πτώχευση εἶναι ἡ ἠθική, πνευματική καί ἐθνική παρακμή. Ἡ προσπάθειά μας ὡς Ἑλλήνων πρέπει νά στραφεῖ πρωτίστως στήν ἀνάδειξη τῶν διαχρονικῶν ἀξιῶν, οἱ ὁποῖες βοήθησαν τό Ἑλληνορθόδοξο Γένος μας νά ξεπεράσει καί ἄλλες δύσκολες στιγμές στό παρελθόν. Εἶναι χρήσιμο, λοιπόν, νά ἀντλήσουμε διδάγματα ἀπό τήν περἰοδο 1893-1912 ὅταν ὁδηγηθήκαμε ἀπό τήν οἰκονομικἠ πτώχευση τῆς Ἑλλάδος στήν Ἐθνική Ἀναγέννηση τοῦ 1912-13. Μία μικρή Ἑλλάδα κατόρθωσε νά ἀνορθωθεῖ πνευματικά, πολιτικά καί στρατιωτικά καί μετά από λίγα χρόνια ἀπελευθέρωσε τή Νότιο Ἤπειρο, τή Μακεδονία, τά νησιά τοῦ Αἰγαίου καί τήν Κρήτη.

Εἶχε προηγηθεῖ τό 1893, ὅταν ὁ Πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ὁμολόγησε δημοσίως: «Δυστυχῶς ἐπτωχεύσαμεν». Πάντως ὁ ἴδιος ἔκανε σαφές ὅτι δέν δικαιολογεῖ τίς ἐθνικές ὑποχωρήσεις μέ πρόσχημα τόν δανεισμό τῆς χώρας. Εἶχε μάλιστα δώσει καί τό μέτρο τῆς αἰσιοδοξίας του μέ τήν ἱστορική φράση: «Ἡ Ἑλλάς προώρισται νά ζήσει καί θά ζήσει»! Τό 1897 εἴχαμε τόν ἐν μέρει ἀτυχῆ πόλεμο μέ τήν Τουρκία. Λέω ἐν μέρει, διότι ἡττηθήκαμε στρατιωτικῶς στό μέτωπο τῆς Θεσσαλίας ἀπό τούς Τούρκους, ὅμως σέ διπλωματικό ἐπίπεδο προεβλήθη γιά πρώτη φορά τό αἴτημα τῆς Κρήτης γιά Ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα ακί οὐσιαστικά ἡ Μεγαλόνησος ἔγινε ἡμιαυτόνομη. Τό 1898 ἐπεβλήθη στήν Ἑλλάδα ὁ προσβλητικός, ἀλλά ὑποχρεωτικός Διεθνής Οἰκονομικός Ἔλεγχος. Γιά νά εἶναι βέβαιες οἱ Μεγάλες Δυνάμεις ὅτι ἡ Ἑλλάδα θά ἀποπληρώσει τά δάνεια πού πῆρε ἐγκατέστησαν ὐπαλλήλους τους στή χώρα μας, οἱ ὁποῖοι εἰσέπρατταν γιά λογαριασμό τῶν ξένων τραπεζῶν μέρος ἀπό τά ἔσοδα τῶν μονοπωλιακῶν ἐποιχειρήσεων τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους. Μετεῖχαν ἐκπρόσωποι ἀπό τή Βρετανία, τή Γαλλία, τή Γερμανία, τή Ρωσία, τήν Ἰταλία καί τήν τότε Αὐστρουγγαρία. Ἡ Γερμανία ἀπεσύρθη τό 1914, ἀλλά ἡ δράση τοῦ Δ.Ο.Ε. τερματίσθηκε μέ τή λήξη τοῦ Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.

Ποιἐς δυνάμεις βοήθησαν τήν Ἑλλάδα μετά ἀπό τόσες τπεινώσεις νά φθάσει στήν Ἀναγέννηση τοῦ 1912; Πιστεύω ὅτι ἦσαν τέσσερις. Ἡ πίστη στόν Θεό, ἡ φιλοπατρία κάποιων ἀνθρώπων πού θυσιάσθηκαν, ἡ ἐθνική συνείδηση καί προσφορά ὁρισμένων ἐπιχειρηματιῶν καί τό ἔργο τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι τότε κήρυτταν τή συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τό Ἔθνος πίστευε στή διαχρονική του ἑνότητα ἀπό τήν Ἀρχαιότητα μέσῳ τῆς Βυζαντινῆς Ρωμηοσύνης μέχρι τό 1821 καί τή σύγχρονη Ἑλλάδα. Ἐνῶ σήμερα, δυστυχῶς, ἀκοῦμε ὁρισμένες φωνές νά ἀμφισβητοῦν αὐτή τή συνέχεια καί νά ἀγνοοῦν τίς ἱστορικές πηγές. Ἄς δοῦμε ἀναλυτικότερα αὐτούς τούς 4 παράγοντες.

1) Ἡ πίστη στόν Θεό. Κορυφαῖο παράδειγμα ὁ Μαραθωνοδρόμος Σπύρος Λούης. Ἕνας φτωχός τσαρουχοφόρος νερουλᾶς ἀπό τό μαρούσι κέρδισε τό 1896 τόν Μαραθώνιο Δρόμο στούς πρώτους Ὀλυμπιακούς Ἀγῶνες. Ἡ Ἀθήνα ἦταν ἡ πόλη πού φιλοξένησε τήν πρώτη σύγχρονη διοργάνωση καί ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἀνέβασε τό ἠθικό τῶν προγόνων μας καί ἔδωσε στή χώρα τή χαμένη της ἀξιοπρέπεια. Ὁ Λούης τό βράδυ πρίν ἀπό τόν ἀγῶνα νήστεψε καί προσευχήθηκε ὡς συνειδητός Ὀρθόδοξος Χριστιανός. Ἐκφράζει τήν πίστη τῶν Ἑλλήνων στόν Θεό πού εἶναι τό ἀπαραίτητο θεμέλιο τῆς ἐλπίδας καί τῆς πνευματικῆς ἀναγεννήσεως.

2) Ἡ φιλοπατρία καί ἡ αὐτοθυσία ἀποκρυσταλλώνονται στό πρόσωπο τοῦ Πάυλου Μελᾶ. Ἕνας νέος Ἀνθυπολοχαγός, μέ πατέρα Δήμαρχο Ἀθηναίων καί πεθερό πρώην Πρωθυπουργό, ἄφησε τά σαλόνια τῶν Ἀθηνῶν καί μετέβη ἐθελοντικῶς στά βουνά καί στά λασπόνερα τῆς τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας. Πῆγε γιά νά βοηθήσει τούς ἐντοπίους Ἕληνες νά ἀντιμετωπίσουν τούς Βουλγάρους κομιτατζῆδες. Ὁ Μελᾶς σκοτώθηκε ἀπό τουρκικό ἀπόσπασμα στίς 13-10-1904 στό χωριό Στάτιστα ( σημερινό Μελᾶς) τῆς Καστοριᾶς. Ὁ ἡρωικός θάνατός του ἀφύπνισε τήν ἀδρανῆ ἡγεσία τῶν Ἀθηνῶν καί ἔδωσε θάρρος στόν Ἑλληνισμό, ἐλεύθερο ἤ ὑπόδουλο.

3) Ὁ Γεώργιος Ἀβέρωφ κατήγετο ἀπό τό Μέτσοβο καί ἀπέκτησε περιουσία ἐκτός Ἑλλάδος. Ὡς πραγματικός Ἐθνικός Εὐεργέτης-καί δέν ἦταν ὁ μόνος- ἀπέδειξε τί μποροῦν νά προσφέρουν οἱ ἐπιχειρηματίες ὅταν ἔχουν ἐθνική συνείδηση καί συλλαμβάνουν σωστά τά μηνύματα τῶν καιρῶν. Ὁ Γ. Ἀβέρωφ χρηματοδότησε τό Παναθηναϊκό Στάδιο ὅπου τελέσθηκαν οἱ Ὀλυμπιακοί Ἀγῶνες τοῦ 1896 καί πλήρωσε κατά ἕνα μέρος τήν ἀγορά ἑνός μεγάλου θωρηκτοῦ γιά τόν Ἑλληνικό Στόλο. Τό θωρηκτό αὐτό φέρει τό ὄνομά του. Ὁ θρυλικός «Ἀβέρωφ» πρωταγωνίστησε στούς Βαλκανικούς Πολέμους τοῦ 1912-13 καί ἔγινε ὁ φόβος καί ὁ τρόμος τοῦ τουρκικοῦ ναυτικοῦ.

4) Ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς ἐκφράζει χαρακτηριστικά μία ὁλόκληρη γενιά διανοητῶν, ποιητῶν, συγγραφέων καί ἐπιστημόνων πού πίστευαν μέ θέρμη στίς δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ὁ Παλαμᾶς καί ἡ γενιά του προετοίμασαν τό ἠθικό τοῦ λαοῦ καί τοῦ στρατοῦ γιά τή μεγάλη ἐξόιρμηση τοῦ 1912. Μίλησαν καί ἔγραψαν γιά τή διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί γιά τά διδάγματα πού μᾶς στέλνουν οἱ Ἀρχαῖοι Ἕλληνες, οἱ Βυζαντινοί καί οἱ Κλεφταρματολοί. Ὁ Παλαμᾶς ξεκίνησε τό 1902 νά γράφει τό ἐπικό ποίημά του «Η Φλογέρα τοῦ Βασιιλιᾶ» πού ἀναφερόταν στόν Βυζαντινό Αὐτοκράτορα Βασίλειο Β΄τόν Μακεδόνα. Τό ποίημα ἀρχίζει μέ ἕναν ἀνεξάρτητο πρόλογο, ὁ ὁποῖος ξεκινᾶ μέ τήν περίφημη φράση:» «Σβησμένες ὅλες οἱ φωτιές οἱ πλάστρες μέσ’ στή χώρα» καί ἐξέφραζε τό κλῖμα τῆς ἐποχῆς. Ὅμως ὅταν τό ποίημα ὁλοκληρώθηκε τό 1908 (πρόκειται γιά ὁλόκληρο βιβλίο) κατόρθωσε νά ἀναστρέψει τό κλίμα πανελληνίως. Ὁ Παλαμᾶς περιγράφει πῶς ὁ Βασίλειος, ἀφοῦ νίκησε τούς Βουλγάρους τό 1014 καί πρίν ἐπιστρέψει στήν Κωνσταντινούπολη, πέρασε μέ ὅλο τόν στρατό του ἀπό τήν Ἀθήνα. Πρῶτον γιά νά προσκυνήσει στόν Παρθενῶνα πού εἶχε μετατραπεῖ σέ χριστιανικό ναό τῆς Παναγίας Ἀθηνιώτισσας. Καί δεύτερον γιά νά καταδείξει τή συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τόν σεβασμό τῶν Βυζαντινῶν Ρωμηῶν πρός τήν Ἀρχαία Ἑλλάδα. Μέ τέτοια ἔργα οἱ πνευματικοί ἄνθρωποι προετοίμασαν τή μεγάλη Ἐθνική Ἀναγέννηση.

Ἄν θέλουμε καί σήμερα νά ἀγωνισθοῦμε γιά νά ξεφύγουμε ἀπό τήν ἀπαισιοδοξία καί νά βροῦμε τά ἐρείσματα γιά μία ἀνόρθωση τοῦ Ἔθνους μετά ἀπό τήν κρίση, ἄς μελετήσουμε προσεκτικά τά διδάγματα τῆς περιόδου 1893-1912. Σήμερα ἡ Ἐθνική Ἀναγέννηση δέν θά ἔχει πολεμική μορφή ὅπως τότε. Θά ἔχει εἰρηνικό περιεχόμενο, πολιτστικό, ἠθικό, κοινωνικό. Ἀλλά θά βασίζεται καί πάλι σέ ἀξίες καί ἰδανικά. Ἡ Ἑλλάς μπορεῖ νά ζήσει χωρίς δανεικά. Δέν μπορεῖ, ὅμως νά ζεῖ χωρίς ἰδανικά. Ἄς ξαναδώσουμε στά παιδιά μας τήν πίστη στόν Θεό, τήν φιλοπατρία, τήν τεκμηριωμένη πεποίθηση γιά τή διαχρονική πορεία τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί θά δοῦμε τή νέα γενιά νά δημιουργεῖ καί νά ἀνα-δημιουργεῖ μία καινούργια Ἑλλάδα. Ὀρθόδοξη, δημοκρατική, μαχητική ταγμένη νά πρωτοπορεῖ πολιτιστικά καί οἰκουμενικά. Εἶμαι αἰσιόδοξος γιατί εἶμαι Ἕλληνας Ὀρθόδοξος!

Κ.Χ.