Η δύναμη των συμβόλων

Επανήλθε και πάλι στην επικαιρότητα το ζήτημα με τις μαθητικές παρελάσεις όπου επιχειρείται μέσω αλλοδαπών μαθητών να περάσουν μηνύματα πολυπολιτισμού, διεθνισμού, κοσμοπολιτισμού και διάφορα άλλα τέτοια "εκσυγχρονιστικά" και εξόχως εθνομηδενιστικά, σύμφωνα με τις επιταγές της παγκοσμιοποίησης. Το εξαιρετικό άρθρο που ακολουθεί τοποθετεί το ζήτημα στην σωστή του βάση και θεωρώ ότι πρέπει να μελετηθεί με προσοχή, ιδιαίτερα από τους γονείς με παιδιά σε σχολική ηλικία.

ΔΕΕ

Η δύναμη των συμβόλων

Γράφει η Νίκη Καλτσόγια

Ήταν μετά την εθνική επέτειο της 25^ης Μαρτίου του 2001 όταν μπαίνοντας στην αίθουσα διδασκαλίας  της Πυροσβεστικής Ακαδημίας  για το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου αρκετοί δόκιμοι  με το «καλημέρα» με ρώτησαν ποια ήταν η θέση για το θέμα που είχε τότε απασχολήσει και τον τύπο, αν έπρεπε ο μετανάστης από την Αλβανία μαθητής να κρατήσει την Ελληνική Σημαία στην παρέλαση. Η αυθόρμητη απάντησή μου ήταν,  «όχι» και φυσικά αιτιολόγησα τη θέση μου.  Θυμάμαι ακόμα την αντίδρασή τους: «Γιατί, αφού και ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (τότε Κωστής Στεφανόπουλος) είπε πως είχε».  Λίγο αργότερα  σε άρθρο μου με τίτλο «Η δύναμη των συμβόλων», που   δημοσιεύθηκε στο μεγάλου κύρους περιοδικό  ελευθερίας και γλώσσας ΕΥΘΥΝΗ  (τχ. 359/Νοέμβριος 2001), έγραψα τις θέσεις μου για το θέμα αυτό. Επειδή ανάλογο θέμα  επανήλθε σήμερα στην επικαιρότητα, με αφορμή τη μαντίλα που φορούσε μαθήτρια στην παρέλαση κατά τον εορτασμό της φετινής επετείου, και μάλιστα ως παραστάτης της σημαίας, θα ήθελα και πάλι να αναφερθώ στις  θέσεις που διατύπωσα σ’ αυτό. με προβληματισμούς και για το θέμα της  μαντίλας:

 «……………………………………………………………

Το θέμα πήρε δημοσιότητα από όλα τα μέσα ενημέρωσης και μάλιστα υπήρξαν και έντονες αντιπαραθέσεις. Από τη μια κατηγορίες για ρατσισμό, εθνικισμό, ξενοφοβία, για όσους αρνούνταν το δικαίωμα των αλλοδαπών μαθητών να κρατήσουν τη σημαία, το οποίο πήγαζε από την ίδια τους την άριστη επίδοσή τους. Από την άλλη προσβολή της σημαίας, του εθνικού αυτού συμβόλου για το Ελληνικό Έθνος και την Ελλάδα. Σύνδεση της Σημαίας ως συμβόλου με την εθνική συνείδηση. 

Η άποψη η οποία τελικά διαμορφώθηκε και προβλήθηκε ιδιαίτερα από τα μέσα ενημέρωσης, στηρίχθηκε στα επιχειρήματα κορυφαίων πολιτειακών παραγόντων αλλά και προσωπικοτήτων και ήταν τα εξής: 

«Αποτελεί πλέον αδήριτη πραγματικότητα ότι στη χώρα μας ζουν χιλιάδες αλλοδαποί μετανάστες, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων  βέβαια είναι παράνομα εγκατεστημένοι. Τα σχολεία μας, ιδίως  σε ορισμένες περιοχές, έχουν πολλούς ξένους μαθητές, ώστε το φαινόμενο να αριστεύουν δεν είναι σπάνιο. Μπορεί ένας αλλοδαπός μαθητής εφόσον είναι αριστούχος, να έχει την τιμή να γίνει σημαιοφόρος στις παρελάσεις των εθνικών επετείων, εφόσον ασπάζεται την ελληνική παιδεία και δηλώνει τη βούληση να κρατήσει την ελληνική σημαία. Τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Οι Έλληνες είναι εκ παραδόσεως φιλόξενος λαός».

Όμως από όλη αυτή τη συζήτηση  νομίζω ότι έλειψε παντελώς ο συνδετικός κρίκος της ελληνικής πολιτείας και κοινωνίας: Το Σύνταγμα. Και λέγοντας Σύνταγμα δεν περιορίζομαι μόνο στο ισχύον σήμερα, αλλά στη συνταγματική συνείδηση του ελληνικού λαού, έτσι όπως έχει καταγραφεί στα μέχρι τώρα Συντάγματά του. Και έλειψε επίσης η αναφορά στο θεσμικό της πλαίσιο, το οποίο το ίδιο το Σύνταγμα θέτει για τους αλλοδαπούς, αλλά και τις συμβάσεις, οι οποίες αναφέρονται σε δικαιώματα αλλοδαπών.

Δεν υπάρχει καμιά αμφισβήτηση ότι το ελληνικό Σύνταγμα είναι από τα πλέον φιλελεύθερα και δημοκρατικά συντάγματα, οι διατάξεις του οποίου διασφαλίζουν σε μεγάλο βαθμό την αξιοπρέπεια του ατόμου, πολίτη ή μη. Αν όμως φορείς των θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων είναι «όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια... χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, πεποιθήσεων...» το ίδιο το Σύνταγμα ορισμένα δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, τα διασφαλίζει μόνο για τους Έλληνες, δηλαδή τους έχοντες την ελληνική ιθαγένεια ή υπηκοότητα και αυτά είναι τα πολιτικά δικαιώματα, τα οποία έχουν δημόσιο χαρακτήρα, γιατί έχουν λειτουργική αποστολή. Δένουν τον πολίτη με την ίδια την Πολιτεία, σε ένα δεσμό ακατάλυτο, που αποτελεί ένα από τα ιστορικά θεμέλια του ίδιου του ελληνικού πολιτισμού.

Ειδικά για το θέμα, οι διατάξεις του Συντάγματός μας είναι πολύ συγκεκριμένες. Πρωταρχικά αυτές του άρθρου 4 που αναφέρονται στην ισότητα των Ελλήνων  (παρ. 1), στο δικαίωμα κατοχής δημοσίων αξιωμάτων (παρ. 4) και την υποχρέωση να συντελούν στην άμυνα της Πατρίδας (παρ. 6). Σ’  αυτά θα προσθέσω και τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 16, που εξειδικεύουν τους σκοπούς της παιδείας: 

«Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». 

Η παρέλαση της μαθητιώσας νεολαίας στις μεγάλες εθνικές επετείους  αποτελεί έκφραση της εθνικής συνείδησης,  που καλλιεργείται με την παιδεία, αλλά και προβολή των αυριανών  δυνάμεων για την υπεράσπιση της Πατρίδας.  Και ας μη νομιστεί ότι οι διατάξεις αυτές του Συντάγματός μας έχουν ένα πολεμικό, επιθετικό χαρακτήρα. Το Σύνταγμα, εκτός από νομικό θεμέλιο της Πολιτείας περιλαμβάνει και τις βασικές αξίες της Ελληνικής  Π ο λ ι τ ε ί α ς  και κοινωνίας και του πολιτισμού της και μεταξύ αυτών και αξίες  π α τ ρ ι ω τ ι σ μ ο ύ, ενός πατριωτισμού όμως ενταγμένου σε μια εθνική πολιτική, που πρωταρχικά επιδιώκει  την «εμπέδωση της ειρήνης, της δικαιοσύνης καθώς και την ανάπτυξη των φιλικών σχέσεων μεταξύ λαών και κρατών» (άρθ. 2 παρ. 2).

Σ’  αυτό το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να γίνει σαφές από όλους ότι η εξαίρεση εκείνων που δεν έχουν την ελληνική υπηκοότητα από κάθε δημόσια και επίσημη εκδήλωση, που συνδέεται με τις εθνικές πατριωτικές μνήμες, οι οποίες από τη φύση τους ανήκουν στην κατηγορία των πολιτικών δικαιωμάτων, δεν συνιστά απολύτως καμιά προσβολή της προσωπικότητάς τους. Ούτε οι διατάξεις αυτές του Συντάγματός μας είναι καινούργιες. Είναι διατάξεις που αν συνδεθούν και με τις άλλες που περιλαμβάνονται  για θέματα αλλοδαπών θα κατανοήσει κανείς ότι κάθε έννοια ρατσισμού και αντίθεσης προς τους ξένους, που κατά χιλιάδες διαμένουν στη χώρα, είναι αντίθετη στις βασικές αξίες και των Ελλήνων πολιτών αλλά και του ελληνικού  Συντάγματος. Άλλωστε, το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει βασικές αρχές για διαμένοντες αλλοδαπούς. Και στο άρθρο 5 παρ. 2 που αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχει ρητή αναφορά σε εξαιρέσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο, αλλά και το άρθρο 28, παρ. 1 κάνει ρητή επίσης αναφορά στην ισχύ των «γενικά παραδεδεγμένων κανόνων του διεθνούς δικαίου» η εφαρμογή των οποίων για τους αλλοδαπούς «...τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας». 

Και σημειώνω ότι ο όρος της αμοιβαιότητας δεν απαλείφθηκε, όπως είχε προταθεί κατά τις συζητήσεις στη Ζ΄  Αναθεωρητική Βουλή, έστω και αν τονίστηκε ότι η εφαρμογή του βρίσκεται  στη διακριτική ευχέρεια της Πολιτείας.

Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι και νομικά και δεοντολογικά δεν ευσταθεί το επιχείρημα ότι αρκεί η «οικιοθελής βούληση» των αλλοδαπών να ασπαστούν τις ελληνικές αξίες. Ακριβώς επειδή ζούμε σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες η  βασική ιδεολογική διακήρυξη της εποχής μας είναι ο  σεβασμός της διαφοράς,  αυτός ο σεβασμός μας επιβάλλει, ακόμα και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, να καλλιεργήσουμε το σεβασμό στην όποια διαφορά. Όχι να αφομοιώσουμε τους ξένους. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το θέμα της εθνικής ταυτότητας και των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων και του σεβασμού  όλων όσοι ζουν μακριά από τις δικές τους εθνικές εστίες είναι ένα από τα πλέον σοβαρά ζητήματα της εποχής μας. Θα μπορούσε να αναφέρει κανείς διακηρύξεις, διεθνείς συμβάσεις,  αλλά και αποφάσεις διεθνών οργανισμών για την ανάγκη  αυτής της προστασίας όχι μόνο των κατά το διεθνές δίκαιο μειονοτήτων, αλλά και των de facto μειονοτήτων…

Και το θέμα είναι σοβαρό και ευαίσθητο, γιατί έχει να κάνει με την ψυχή των νέων. Πρέπει όμως με ανάλογη σοβαρότητα να το δει και η ελληνική Πολιτεία.        

Επειδή τόνισα την αξία του Συντάγματος ως νομικού πλαισίου και ως έκφρασης των αξιών του ελληνικού λαού και την ενότητα της συνταγματικής μας συνείδησης, ειδικά για το θέμα της Σημαίας θα ήθελα να αναφέρω ότι η περίφημη Χάρτα  του Ρήγα του Φιλοπάτριδος, στο Παράρτημά της προσδιόριζε, με το δικό του γλωσσικό ιδίωμα, τα χαρακτηριστικά της σημαίας:

«Η σημαία όπου βάνεται εις τα μπαϊράκια  και παντιέραις της ελληνικής δημοκρατίας είναι εν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω τα δε μπαϊράκια και η παντιέραις είναι τρίχροα, από μαύρον, άσπρον και κόκκινον, το κόκκινον επάνω, το άσπρον εις την μέση και το μαύρο κάτω.

Το κόκκινον σημαίνει την αυτοκρατορικήν πορφύραν, και αυτεξουσιότητα του ελληνικού λαού…»,

Αλλά και τα επαναστατικά Συντάγματα είχαν διατάξεις για το «εθνικόν σημείον».

Πολύ περισσότερο όμως θα ήθελα να αναφέρω το επιχείρημα εξαιρετικά επώνυμου προσώπου, το οποίο σε συζήτηση στην κρατική τηλεόραση της 30^ης Οκτωβρίου υποστήριξε τα εξής: «Δηλαδή αν ο Λόρδος Βύρων ήθελε να κρατήσει την Ελληνική Σημαία θα του την αρνιόντουσαν επειδή ήταν Άγγλος;» Την απάντηση όμως σ’  αυτό το επιχείρημα τη δίνουν τα ίδια τα πρώτα Ελληνικά Συντάγματα, τα οποία στις συνθήκες της Επανάστασης έθεσαν τις βάσεις για το ποιος μπορεί ν’  αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα:

«Η Διοίκησις πολιτογραφεί αλλοεθνείς κατά τους ακολούθους όρους:

α’. ………………………………………………………………………………

β’. Τα μεγάλα ανδραγαθήματα και αι σημαντικαί εκδουλεύσεις εις τας χρείας της Πατρίδος, ενούμεναι με την χρηστότητα των ηθών, είναι δικαιώματα ικανά εις πολιτογράφησιν.»

Αυτά στο Σύνταγμα του ΄Αστρους του 1823 (άρθ. Ιβ΄. και περισσότερο χαρακτηριστικά στα Συντάγματα του 1827 και του 1832».

Και ασφαλώς θα μπορούσε κανείς σήμερα να ρωτήσει:  Και τι σχέση έχει η μαντίλα  που φορούσε η μαθήτρια με όλα τα παραπάνω επιχειρήματα. Σ’  αυτό το θέμα ακούστηκαν πάρα πολλά και από επώνυμες γυναίκες πολιτικούς και μη. Συγκεκριμένα: Η μαντίλα είναι θρησκευτικό σύμβολο. Δείχνει τη μουσουλμανική πίστη  της γυναίκας που τη φορά. Και θα μπορούσαν ακόμα να ισχυριστούν και απόλυτα ορθά ότι η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης  είναι το θεμέλιο όχι μόνο του δικού μας Συντάγματος αλλά του ίδιου του δυτικού πολιτισμού. Όμως και εδώ υπάρχει ένα άλλο επιχείρημα, που καθόλου δεν πρέπει να συνδεθεί με οποιαδήποτε επίδραση στο θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης.  Και έρχομαι στο τυπικό φαινομενικά, αλλά ουσιώδες επιχείρημα ότι η ίδια η ελληνική σημαία με το σταυρό είναι έμβλημα εθνικό. Ας θυμηθούμε ένα στίχο από το ποίημα του Σολωμού στον Εθνικό μας Ύμνο:

 « Σου’ λθε εμπρός λαμποκοπώντας / η Θρησκεία μ’  ένα  σταυρό /…»

 Και πάλι το Σύνταγμά μας δίνει απάντηση και σ’  αυτό το θέμα. Κατά την τελευταία αναθεώρησή του το 2001, με Ψήφισμα της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής, τέθηκε Ερμηνευτική δήλωση,  η οποία δίνει λύση στο πολύ σοβαρό πρόβλημα των αντιρρησιών συνείδησης, ορίζοντας  ότι:  «...δεν αποκλείεται να προβλέπεται με νόμο η υποχρεωτική προσφορά άλλων υπηρεσιών, εντός ή εκτός των ενόπλων δυνάμεων (εναλλακτική θητεία), από όσους έχουν τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης για την εκτέλεση ένοπλης ή γενικά στρατιωτικής υπηρεσίας.» Και πιστεύω ότι η διάταξη αυτή θα μπορούσε, κατ’  αναλογία, να εφαρμοστεί και σε άλλες συγγενείς περιπτώσεις, όπως θεωρώ ότι είναι η συμμετοχή στη μαθητική παρέλαση, που και χωρίς αυτή ο σεβασμός της προσωπικότητας του ατόμου αποτελεί θεμελιώδη διάταξη του Συντάγματός μας.

Όμως, ένα ακόμα σοβαρό επιχείρημα θα ήταν, ότι όπως πλήθος πρόσφατων μελετών αποδεικνύει, αλλά και  η σημερινή πολιτική πραγματικότητα των μουσουλμανικών χωρών το επιβεβαιώνει,  η μαντίλα  είναι για τους μουσουλμάνους το πρωταρχικό έμβλημα της εθνικής τους ταυτότητας. Ασφαλώς δεν είναι δυνατή η όποια σχετική αναφορά  στο μικρό αυτό άρθρο. Αρκεί, πιστεύω, να αναφέρω, χωρίς σχολιασμό,  το σημαντικότερο ιστορικό παράδειγμα της επανάστασης του 1979 κατά του Σάχη στην Περσία, όπου οι γυναίκες φόρεσαν το  κύριο έμβλημα  της εθνικής τους ταυτότητας αυτό της μαντίλας. Άλλωστε, η  ισλαμική πίστη δεν έχει μόνο χαρακτήρα θρησκευτικό, αλλά απόλυτα δεσμευτικό όπως και το σύνταγμα για τους δυτικούς. Η Σαρία  είναι ο κατ’  εξοχήν Νόμος για τους μουσουλμάνους.  Η βιβλιογραφία σ’  αυτό το θέμα είναι εξαιρετικά πλούσια. Εδώ, ενδεικτικά αναφέρω το μεγάλο βιβλίο του Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου Ισλάμ. Θρησκειολογική επισκόπηση (14^η εκδ. 2004) στον πρόλογο της οποίας ο ίδιος ο σεβασμιώτατος  Αρχιεπίσκοπος, ομότιμος Καθηγητής της Ιστορίας των Θρησκευμάτων και επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών γράφει προφητικά: «Ελπίζουμε, ότι η παρούσα έκδοση στη δημοτική θα βοηθήσει και τις νεότερες γενιές στην ανετότερη προσέγγιση ενός τόσο  κρισίμου θέματος που, όπως φαίνεται, θα παραμείνει στην επικαιρότητα και θα επηρεάσει πολύμορφα την εξέλιξη του 21^ου αιώνα».

Κλείνοντας το μικρό αυτό άρθρο θα ήθελα να προσθέσω ότι η όλη σκέψη μου για το θέμα της  απαγόρευσης σε όποια μαθήτρια της μαντίλας ή σε άλλο μαθητή να φέρει έμβλημα διαφορετικής ταυτότητας στην παρέλαση στηρίζεται στη σημερινή συνταγματική μας  πραγματικότητα και την εθνική συνείδησή μας, ως λαού και ως έθνους. Και πιστεύω ότι δεν είναι απλά θέμα χωρισμού Κράτους – Εκκλησίας. Ασφαλώς δεν αποκλείεται  μια αλλαγή στη συνταγματική μας τάξη, παρά τις όποιες  επιφυλάξεις μπορεί να διατυπώσει κανείς. Ο λαός είναι κυρίαρχος.  Και η κυριαρχία του θεμελιώνεται στο πρώτο άρθρο του Συντάγματός μας,  αναλλοίωτη σε όλη την ιστορία των Συνταγμάτων μας. 

Και κάτι ακόμα. Το θέμα των μαθητικών παρελάσεων δεν είναι όσο μικρό μπορεί να νομίζεται. Και δεν είναι μόνο θέμα μαντίλας. Η προσβλητική εικόνα που παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια, δείχνει έλλειψη σεβασμού στην ίδια την ιστορική μνήμη, που θέλουν να τιμήσουν και να κρατήσουν ζωντανή.                     

Νίκη Καλτσόγια